Het is heel gebruikelijk om pijnlijke vaginale seks te ervaren in de overgang – en het is ook heel gebruikelijk om te denken dat je het maar moet ‘ondergaan en doorbijten’. Misschien schaam je je om met je arts te praten – of misschien merk je dat je arts niet erg ontvankelijk is als je het probeert aan te kaarten. Maar dat moet veranderen – al was het maar omdat er zoveel opties zijn om met deze problemen om te gaan.
De onderliggende oorzaak van pijnlijke seks in deze levensfase zijn veranderingen in de geslachtshormonen. Deze hormonen beginnen in je midden tot late veertiger jaren te schommelen en daarna te dalen (of zelfs al in de dertig in sommige gevallen), en je kunt veranderingen merken in je genitale gebied en in je ‘plasgedrag’ – medisch aangeduid als ‘genito-urinaire symptomen’. Veel cis-vrouwen en andere vulvaeigenaren merken meer ongemak en droogheid, maar er spelen nog veel andere factoren mee. Deze problemen kunnen na de menopauze verergeren, dus het is de moeite waard om te weten wat er gebeurt en wat je kunt doen om de impact te beperken.
Het is geen wonder dat je seksleven een knauw kan krijgen als je kijkt naar de menopauzale symptomen die kunnen ontstaan door een gebrek aan oestrogeen en testosteron. Je hebt misschien minder energie dan normaal en slaapt slechter. Je stemmingen kunnen variëren van huilerig tot prikkelbaar, van teruggetrokken tot regelrechte woede, en het zijn meestal de partners die dat te verduren krijgen.
Door dalende testosteronniveaus kan je interesse in seks afnemen en kan het moeilijker worden om een orgasme te krijgen als je wél in de stemming bent. Vermoeidheid, stemmingswisselingen en een verlies van libido kunnen al genoeg zijn om je seksleven te beïnvloeden, nog los van eventuele genito-urinaire klachten.
Waardoor kan seks pijnlijk worden in de overgang?
Als we nu naar die genito-urinaire symptomen kijken: tijdens de perimenopauze en menopauze kun je last krijgen van plasproblemen, zoals vaker naar het toilet moeten of ongewild urineverlies, of je kunt vaker infecties zoals blaasontsteking krijgen.
Minder oestrogeen betekent minder natuurlijke lubricatie voor je vagina en vulva en – in combinatie met dunnere vulvaweefsels – kun je je pijnlijk en jeukerig voelen, of gewoon een algemeen ongemak ervaren dat je eerder niet had. Er zijn minder goede bacteriën in je vagina om infecties zoals spruw te bestrijden, waardoor je hier ook vaker last van kunt krijgen.
Naast dat het vulvavlees dunner en droger wordt, wordt de vaginawand minder soepel en flexibel, wat natuurlijk gevolgen heeft voor vaginale penetratie en hoe comfortabel dat is.
Dus dat is het slechte nieuws – maar hier is het goede nieuws: je hoeft deze moeilijkheden niet zomaar te accepteren. Er bestaan echt effectieve behandelingen voor deze problemen, waarvan sommige je op recept krijgt na overleg met een zorgprofessional. Laat schaamte je er niet van weerhouden om de juiste hulp te zoeken – dit zijn heel veelvoorkomende problemen.
Hormoonvervangende therapie en andere hormonale opties
Hormoonvervangingstherapie (HRT) kan effectief zijn bij het verlichten van pijnlijke seks in de menopauze en andere symptomen, omdat je simpelweg de hormonen vervangt die je bent kwijtgeraakt, en het gebrek aan hormonen is wat deze problemen veroorzaakt.
Maar als HST niets voor jou is, is er een andere manier om je lichaam de oestrogeen te geven die het nodig heeft – precies waar het nodig is. ‘Lokaal’ of ‘topisch’ oestrogeen kan rechtstreeks op vagina en vulva worden aangebracht in de vorm van een crème, tablet (pessarium) of ring. Deze vorm van oestrogeen is in een heel lage dosering, maar moet nog steeds door een zorgprofessional worden voorgeschreven. Lokaal oestrogeen is niet hetzelfde als traditionele HST en wordt niet door je hele lichaam, systemisch, opgenomen. Hier volgt wat meer informatie over de drie belangrijkste soorten lokaal oestrogeen:
**Oestrogeenzalf** – in het VK op de markt als Ovestin, en in de VS als Premarin Vaginal of Ortho Dienestrol. Je brengt de crème met een applicator in de vagina aan; sommige merken crème kunnen ook op de vulva worden gesmeerd om pijn en irritatie te verlichten.
**Oestrogeentablet/pessarium** – op de markt als Vagifem of Imvaggis. Vagifem is een pessarium dat je met een applicator in je vagina inbrengt. Imvaggis is een alternatief met een lagere dosering dat kleiner is en geen applicator nodig heeft. Intrarosa is een ander type pessarium, maar dit bevat DHEA (een hormoon dat we van nature aanmaken); dit wordt, eenmaal in de vagina ingebracht, omgezet in oestrogeen en testosteron.
De meeste gebruikers brengen de behandeling voor het slapengaan in, zodat deze tijdens het slapen enkele uren goed in de vagina blijft zitten. Bij sommige merken kun je een wasachtige afscheiding krijgen.
**Oestrogeenring** – zoals Estring. Dit is een zachte, flexibele siliconen ring die je in je vagina inbrengt en die gedurende 90 dagen een constante dosis oestrogeen afgeeft. Hij moet elke drie maanden worden vervangen. Een zorgprofessional kan de ring inbrengen, maar je kunt het ook zelf doen. Je kunt de ring laten zitten tijdens de seks, of hem verwijderen en opnieuw inbrengen, als je dat prettiger vindt.
Verdere opties om pijnlijke seks in de overgang te behandelen
Naast de behandelingen die ik heb beschreven, zijn er speciale moisturisers en glijmiddelen die zijn afgestemd op menopauzale klachten zoals vaginale droogheid en gevoeligheid. Ze zorgen ervoor dat het weefsel goed gehydrateerd blijft en prettiger aanvoelt.
Crèmes zijn bedoeld om je de hele dag door te helpen en werken langer, dus je hoeft misschien maar eens in de twee of drie dagen een crème te gebruiken, terwijl glijmiddelen specifiek bedoeld zijn voor gebruik tijdens seks. Crèmes die ik vaak aanraad zijn YES VM, Sylk Intimate en Regelle. Sylk kan ook als glijmiddel worden gebruikt en YES heeft glijmiddelen die YES OB (op oliebasis) of YES WB (op waterbasis) heten. Als je condooms gebruikt als anticonceptie en een glijmiddel gebruikt tijdens seks, zorg er dan voor dat het een glijmiddel op waterbasis is, omdat dit type het latex van het condoom niet aantast.
Als je besluit om voor hormonale behandelingen te gaan, zou je arts bereid moeten zijn je voor deze symptomen te behandelen. Als je het gevoel hebt dat je niet serieus wordt genomen, vraag dan om een andere arts. Je seksleven is op elke leeftijd belangrijk, en met de juiste ondersteuning kan het in de perimenopauze, de menopauze en daarna vervullend zijn.
*Dr. Louise Newson is huisarts en menopauzespecialist. Zij ontwikkelde de Menopause Doctor-website en is de oprichter van de ‘balance’ overgangsapp. Louise heeft beide platforms opgericht om mensen te versterken met op bewijs gebaseerde informatie en hulpmiddelen te bieden om veilige en effectieve behandelingen voor de menopauze te krijgen. Louise heeft geen financiële band met bedrijven die oestrogeenbehandelingen, moisturisers of glijmiddelen produceren.*